7.4 Pradolina Wrocławska

Dolina Odry w obrębie tego mezoregionu jest zarówno z punktu widzenia geomorfologii, stopnia przekształceń antropogenicznych, jak i sposobów użytkowania bardzo zróżnicowana. W związku z tym wydzielono 2 jednostki:

Mezoregion ten administracyjnie leży w granicach województw opolskiego i dolnośląskiego.

7.4.1 Od Krapkowic po ujście Małej Panwi (mapy: B1, B4, B 7, C10-13)

Długość tego odcinka rzeki wynosi około 34 km, a szerokość jej doliny waha się od 1 do 3 km. Na początku odcinka (w okolicach Krapkowic) dolina przyjmuje charakter przełomu. Koryto rzeczne jest w całości zabudowane - znajduje się tu 5 jazów, w związku z czym brak jest naturalnych procesów fluwialnych. Dolina po zachodniej stronie Odry z wyjątkiem 2-kilometrowego odcinka została oddzielona wałem biegnącym w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Powierzchnia obecnego obszaru zalewowego zajmuje niecałe 1/3 powierzchni naturalnego obszaru zalewowego. Na tym obszarze znajduje się jeden polder przeciwpowodziowy, kolejny jest projektowany. W obrębie Opola (km 150) koryto Odry dzieli się, a dolina rzeki jest bardzo silnie zabudowana. Dawny obszar zalewowy jest intensywnie wykorzystany rolniczo.

Resztki odciętych meandrów (reliktowe starorzecza) są prawie całkowicie osuszone i poza gruntami ornymi zajmują je podmokłe i wilgotne zbiorowiska łąkowe (10) i szuwarowe (07). W południowej części wąski zalewany pas międzywala zajmuje mozaika rozmaitych lasów łęgowych od łęgów topolowo- wierzbowych Salici-Populetum (01) przez łęgi wiązowe Ficario-Ulmetum (02) i grądy Galio-Carpinetum. Występują w nich pojedyncze stanowiska śnieżyczki przebiśnieg i kokoryczy pustej. W starorzeczach południowej części rośnie okrężnica bagienna.

Z ichtiologicznego punktu widzenia odcinek ten jest zdegradowany, żyje tu bowiem tylko jaź.

Zamieszkujące ten obszar biowskaźniki spośród ptaków - brzegówka, sieweczka rzeczna i krwawodziób - odbywają lęgi tylko w środowiskach wtórnych.

7.4.2 Od ujścia Małej Panwi po ujście Kaczawy (mapy:B 1-2, B4-5, B7-8, C13-22)

Długość tego odcinka rzeki wynosi około 157 km. Szerokość doliny rzeki waha się od 3 do 6 km i w najszerszych rejonach pradoliny rozszerza się do ponad 6 km. W obrębie aglomeracji wrocławskiej Odra dzieli się na liczne ramiona. Rzeka na tym odcinku jest spiętrzona niemal na całej długości przez 19 jazów, które są nie do pokonania dla ryb. Naturalna dynamika przepływu została tu w wysokim stopniu utracona wskutek regulacji i podpiętrzeń. Wały ciągną się na całej długości omawianego odcinka. Powierzchnia obecnych obszarów zalewowych stanowi niemal dokładnie 1/4 doliny rzeki. Znajduje się tu 8 zbiorników (polderów) przeciwpowodziowych, 3 kolejne są zaplanowane do realizacji w dwóch różnych wariantach rozbudowy. W dół biegu rzeki od stopnia wodnego w Brzegu Dolnym zaczyna się blisko 500- kilometowy odcinek Odry swobodnie płynącej (do ujścia). Początkowe 50 kilometrów cechuje intensywna erozja denna połączona z obniżeniem się poziomu wody. W przeszłości na tym odcinku rzeki zostały odcięte liczne zakola, które tworzą dzisiaj starorzecza w różnych stadiach rozwoju (w tym starorzecza pozostające w połączeniu z nurtem rzeki).

Część doliny rzeki chroniona jest w obrębie Parku Krajobrazowego Stobrawa; planowane jest utworzenie dwóch kolejnych parków krajobrazowych (PK Dolina Odry I i II). Praktycznie cała powierzchnia naturalnego obszaru zalewowego na odcinku długości 15 km, leżąca w obrębie miejskiej aglomeracji Wrocławia jest zabudowana. Dolina rzeczna z uwagi na żyzne gleby jest wykorzystana rolniczo, a większe połacie upraw rolnych znajdują się także w obrębie polderów.

Większe kompleksy łęgów wiązowych (02) zachowały się na prawym brzegu Odry w rejonie Oławy (km 215). Poniżej Rzeczycy (km 300) na obu brzegach rzeki zachowały się typowe lasy wiązowe, a także zespoły przejściowe w kierunku mezofilnych lasów liściastych (03). Lasy te charakteryzuje obfite występowanie śnieżyczki przebiśnieg i kokoryczy pustej. Na południe od Brzegu Dolnego (km 285) występuje na obrzeżu doliny rzeki rozległy ols (06). Duże powierzchnie siedlisk lasów łęgowych naprzeciw ujścia Stobrawy (km 188,8) obsadzono monokulturami topolowymi (13). Łęgi topolowo-wierzbowe (01) rosną w wielu miejscach, zwykle jednak stanowią jedynie małe fragmenty. Wyjątkiem są drzewostany rosnące w zasięgu spiętrzenia stopnia wodnego w Brzegu Dolnym, gdzie łęgi topolowo-wierzbowe (Salici-Populetum) (01) regenerują spontanicznie na drobnoziarnistych nanosach rzecznych. Na całym odcinku dominują na międzywalu liczne, silnie zróżnicowane gatunkowo podmokłe i wilgotne łąki (09) fitosocjologicznie należące do związku Cnidion z selernicą żyłkowaną i rutewką wąskolistną. ¸ąki wilgotne ze związku Molinion (09) pokrywają niewielkie powierzchnie na południowo-wschodnim obrzeżeniu Wrocławia. Zespoły szuwarów trzcinowych (07) spotyka się często w reliktowych, całkowicie odciętych od rzeki starorzeczach oraz w litoralu starorzeczy połączonych jeszcze z nurtem rzeki. W niektórych starorzeczach rośnie kotewka orzech wodny. Szeroko rozsiedlona jest okrężnica bagienna. Fot. 11: P. Obrdlik
Odra - rozlewiska po powodzi, Gostchorze, wrzesień 1997

W korycie Odry migracje ryb w górę biegu możliwe są tylko do stopnia wodnego Brzeg Dolny. W dole biegu występują certa i miętus. Poniżej ujścia Nysy Kłodzkiej (km 181,3) żyje sum i niezbyt licznie świnka i brzana. Te dwa ostatnie gatunki spotyka się również w rejonie ujścia Oławy (km 250,4) i okolicy Wrocławia. Większa populacja suma zamieszkuje na odcinku od stopnia wodnego w Brzegu Dolnym po ujście Kaczawy (km 315,9). Od tego miejsca stwierdza się również ciągłe zasiedlenie rzeki przez brzanę. Piskorz rozprzestrzeniony jest głównie w starorzeczach położonych w górę biegu Odry powyżej Wrocławia.

Łęgi opisanego odcinka rzeki zdominowane są przez największą polską populację dzięcioła średniego. Gnieżdżą się tutaj oba gatunki kań, a szczególnie liczna jest kania czarna. Na wilgotnych łąkach odbywają lęgi wszystkie 3 brodźce - krwawodziób, kszyk i rycyk. Brzegówka i zimorodek zakładają gniazda na stanowiskach naturalnych wzdłuż całego odcinka rzeki. Są tutaj 4 kolonie czapli siwej. Bąk wykorzystuje wtórne środowiska w szuwarach porastających brzegi zbiornika zaporowego przed stopniem wodnym w Brzegu Dolnym.

<< Poprzednia | Następna >>