Wstęp

Wraz z rozpadem żelaznej kurtyny, ochrona przyrody wzięła na siebie obowiązek zaoszczędzenia cennym środowiskom naturalnym środkowej, wschodniej i południowo-wschodniej Europy losu, który spotkał je w większości krajów zachodnioeuropejskich. W tym duchu na początku lat 90-tych Światowy Fundusz Na Rzecz Przyrody (WWF) zaangażował się w utworzenie parku narodowego na dolnej Odrze i później w zgodne z wymogami przyrodniczymi zagospodarowanie krajobrazu w ramach projektu "Zielona Wstęga Odra-Nysa". Równolegle do tego rozpoczęły się już jednak działania o przeciwnych zamiarach. W 1995 r. polska strona wypracowała program pod nazwą "Odra 2005", zakładający techniczną zabudowę Odry. W ten sposób rzece która była przez całe dziesięciolecia jedynie skromnie utrzymywana, zagroziło teraz niebezpieczeństwo budowy nowych stopni wodnych i regulacji koryta. Stosownie do tego jesienią 1996 r. WWF zdecydował się przygotować projekt "Odra", kierowany przez Auen Institut WWF, aby uniknąć szkodliwych następstw regulacji rzeki. W połowie opracowania tego projektu zdarzyła się na przełomie lipca i sierpnia 1997 r. powódź na Odrze, która przewartościowała dosłownie wszystko i od nowa zdefiniowała ramowe warunki naszych prac.

W czasie i po tym zdarzeniu Zespół Auen Institut WWF intensywnie starał się przenieść na Odrę wiedzę i doświadczenia wdrażania idei ochrony przeciwpowodziowej zgodnych z warunkami przyrodniczymi, które wypracowaliśmy w ciągu wielu lat nad górnym Renem. Zostaliśmy wówczas zaskoczeni zupełnie nieoczekiwanym faktem, że tak naprawdę nikt nie znał dokładnie Odry ani jej łęgów (terenów zalewowych); Czesi, Polacy i Niemcy w najlepszym razie mają informację tylko o tym odcinku rzeki lub aspekcie zagadnienia, które wcześniej sami opracowywali. Nie została wówczas jeszcze utworzona międzynarodowa komisja rzeczna na wzór działającej nad Renem od połowy stulecia Międzynarodowej Komisji Ochrony Renu (Internationale Kommission zum Schutz des Rheins). Dokumentacja była niekompletna, podstawy zbierania danych i metodyki zupełnie różne, a uświadomienie problemu wśród polityków i opinii publicznej dopiero w powijakach. Wobec takiej sytuacji wyjściowej nie mogło dziwić, że nasze koncepcje ochrony przeciwpowodziowej i renaturalizacji łęgów (terenów zalewowych), bazujące na wspólnym traktowaniu rzeki i jej obszarów zalewowych, znalazły tylko ograniczone zrozumienie.

Gdy nasz Zespół Projektu "Odra" pytał mnie po nieco zniechęcającej analizie tej sytuacji, jak moglibyśmy rozwiązać ten problem, wysunąłem niemal spontanicznie propozycję, by opracować atlas całej Odry. Zainspirował mnie wówczas nie tylko świeżo wydany drukiem "Atlas Renu" IKSR (1998) i poprzedzające to dzieło dyskusje, lecz przypomniało mi się również nadzwyczajne oddziaływanie, jakie wywarł swojego czasu na kręgi administracji i opinię publiczną, a także na mnie osobiście, atlas "Warte ochrony obszary w dolinie Renu" Solmsdorfa i wsp. (1975), chociaż może po prostu dlatego, że mogłem wówczas przyczynić się do jego powstania tylko wycinkowymi informacjami. Koncepcję wspomnianych atlasów należało połączyć, a zakres tematyczny rozszerzyć, pogłębić i bardziej skonkretyzować terytorialnie. Tak powstał szkielet Atlasu obszarów zalewowych Odry. Zrozumiałe, że powinien on się on ukazać drukiem w 3 językach (po polsku, czesku i niemiecku), aby we wszystkich trzech sąsiadujących krajach zawarte w nim informacje stały się dostępne dla możliwie wielu zainteresowanych.

Liczni koledzy i przyjaciele z Republiki Czeskiej, Polski i Niemiec służyli nam chętnie swoimi danymi i wiedzą. Chciałbym im wszystkim w tym miejscu serdecznie podziękować. Dzięki ich pomocy i współpracy ukazuje się bowiem po raz pierwszy syntetyczne dzieło, zawierające podstawowe dane geomorfologiczne, hydrologiczne, biologiczne i ochroniarskie dotyczące całego biegu rzeki. Atlas obszarów zalewowych Odry będzie więc stanowił niezbędne źródło informacji podczas dyskusji nad głęboko przemyślanym, zgodnym z przyrodą rozwojem krajobrazu odrzańskiego.

Rastatt, grudzień 2000

Emil Dister